Wielcy torunianie
Największą chwałą Torunia jest, że dało życie Mikołajowi Kopernikowi, Astronomowi, który nowy bieg Ciałom niebieskim przypisał.
Julian Ursyn Niemcewicz
Nicolai Copernici Torinensis - Najwybitniejszy człowiek starego Torunia urodził się 19 lutego 1473 roku w Toruniu. Ojciec jego również Mikołaj przeniósł się do Torunia przed 1458 rokiem. Ożenił się z Barbarą Watzenrode, córką kupca i ławnika starego miasta przed 1462 rokiem. Dzięki temu małżeństwu Mikołaj, ojciec astronoma wszedł do patrycjatu toruńskiego, z czasem został też ławnikiem sądu Mikołaj KopernikStarego Miasta. Po zgonie swego teścia Łukasza Watzenroda uzyskał po podziale majątku w 1464 roku kamienicę przy ulicy Św. Anny, gdzie już zamieszkiwał. W tym domu urodziły się dzieci Mikołaja i Barbary, córki Barbara i Katarzyna, syna Andrzej oraz najmłodszy Mikołaj. Mikołaj ochrzczony został w kościele parafialnym Św. Janów. Po śmierci ojca w 1483 roku protektorem dzieci stał się wuj Łukasz Watzenrode. Barbara wstąpiła do klasztoru benedyktynek w Chełmnie a Katarzyna wyszła za mąż za przybyłego z Krakowa Bartłomieja Gertnera. Pod wpływem wuja obaj siostrzeńcy mieli poświęcić się karierze duchowno-politycznej. Podstawą edukacji Mikołaja była szkoła miejska przy kościele Św. Janów. Wiedza nabyta w tej szkole przygotowała go do studiów uniwersyteckich. Jesienią 1491 roku 18-letni Mikołaj rozpoczął studia w Krakowie. Odtąd rzadko zaglądał do Torunia, lecz nie stracił kontaktu ze swym rodzinnym miastem. Cztery lata spędzone na uczelni Krakowskiej zetknęły go z tak zwanymi naukami wyzwolonymi, podstawą wszelkich studiów uniwersyteckich, ale także z wysokim poziomem nauk astronomicznych. Już wtedy astronomia zaczęła stawać się pasją życiową Mikołaja. W 1495 roku Kopernik opuszcza Kraków udając się do Fromborka gdzie wuj, biskup Watzenrode, zapewnił mu intratną godność kanonika kapituły przy fromborskiej katedrze. Pod koniec 1496 roku udaje się do Italii, na uniwersytet Boloński. Studiował tam prawo, a także pogłębiał wiedzę astronomiczną współpracując z tamtejszym wykładowcą astronomii Dominikiem Marią z Novary. Podjął tam też naukę języka greckiego co umożliwiało mu sięganie do oryginalnych tekstów starożytnych uczonych. W roku 1500 przebywał w Rzymie praktykując w prawie kościelnym przy kurii papeskiej. W 1501 roku powrócił do Fromborka, uzyskał jednak zezwolenie kapituły na dalsze studia tym razem medyczne, które podjął jesienią tego roku w Padwie. 31.05.1503 roku uzyskał doktorat prawa kanonicznego na uniwersytecie w Ferrarze. Po powrocie na Warmię w 1503 roku przebywał przez kilka lat w Lidzbarku na dworze biskupa Watzenrodego, towarzyszył mu też w podróżach na zjazdy stanów Prus Królewskich oraz spotkania z królami polskimi. Po 1510 roku Kopernik przeniósł się do Fromborka, gdzie przebywał jako kanonik rezygnując z kariery kościelno-politycznej. W zaciszu swej rezydencji i jednej z wież warowni fromborskiej prowadził obserwacje astronomiczne. Na pracę naukową miał jednak niewiele czasu. Nie mając wprawdzie wyższych święceń kapłańskich sprawował wiele odpowiedzialnych funkcji administracyjnych. W latach 1516-1519 przebywał w Olsztynie jako administrator dóbr kapituły. W trakcie wojny z zakonem Kopernik w początkach 1520 roku schronił się znowu na zamku w Olsztynie, gdzie jesienią objął funkcję administratora kapitulnego, współdziałając z przybyłą tam polską załogą. Po zawarciu rozejmu Polski z Zakonem wiosną 1521 roku Kopernik wrócił do Fromborka, gdzie osiadł na stałe. W roku 1523 był generalnym administratorem Warmii po zgonie biskupa Luzjańskiego. Około 1530 roku miał już gotową pierwszą redakcję działu De revolutionibus (O obrotach). Nie chciał jej jednak ogłaszać, gdyż obawiał się niechęci ze strony władz kościelnych. Dopiero po namowie przybyłego do Fromborka w 1539 roku profesora matematyki z uniwersytetu w Wittenberdze Jerzego Joachima Retyka i bliskiego przyjaciela astronoma biskupa Chełmińskiego Tiedemanna Giesego, Kopernik ukończył dzieło O obrotach. Najpierw w 1540 roku Retyk ogłosił w Gdańsku obszerne streszczenie dzieła zwanego Narratio prima (Opowiadanie pierwsze). Na stronie tytułowej przy nazwisku autora - doktora Mikołaja Kopernika pojawiło się określenie torunianin. W 1541 roku Retyk zawiózł rękopis dzieła do Norynbergi i przekazał go do drukarni Jana Petrieusa. Opiekę wydawniczą sprawować miał teolog Andrzej Osiander, który jednak bojąc się sprzeciwu Kościoła zaproponował, aby dzieło przedstawić jako hipotezę. Wielki astronom zdecydowanie się temu sprzeciwił wieżąc w słuszność swojej teorii. W liście dedykacyjnym do papieża Pawła III napisanym w 1542 roku pomimo tego Osiander dodał swoją anonimową przedmowę w której podkreślił hipotetyczność poglądów zawartych w dziele Kopernika, któremu też zmienił tytuł na De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich), usuwając także przedmowę do pierwszej z sześciu ksiąg tego dzieła. Ostatecznie wyszło ono drukiem w marcu 1543 roku jako dzieło Nicolai Copernici Torinensis, na zawsze łącząc ze sobą Toruń i nazwisko wielkiego astronoma, twórcy heliocentrycznej teorii naukowej. Kopernik zapewne nie mógł widzieć swego wydrukowanego dzieła, ponieważ ciężko zachorował w końcu 1542 roku (wylew i paraliż prawego boku). Zmarł 24 maja 1543 roku we Fromborku a pochowany został w tamtejszej katedrze.